«Πάντα είχα την αίσθηση, αλλά και την ενοχή ταυτόχρονα, ότι θύμωνα συχνά και έντονα. Και επειδή όλο αυτό μού έβγαινε συνήθως σε κακό, προσπάθησα να αλλάξω. Έτσι, άρχισα να καταπιέζω το αίσθημα του θυμού κάθε φορά που αυτό ξυπνούσε μέσα μου. Όταν κάτι με ενοχλούσε, δηλαδή, δεν το εξέφραζα, αλλά το έθαβα. Κάποιες στιγμές όμως -αφού είχαν μαζευτεί πολλά- ξεσπούσα και μάλιστα χειρότερα από παλιά. Δυσκολευόμουν τόσο πολύ στις διαπροσωπικές μου σχέσεις και κυρίως στη δουλειά μου, που αναγκάστηκα να συμβουλευτώ κάποιον ειδικό. Με τη βοήθειά του έμαθα πώς να εκφράζω το θυμό μου, διεκδικώντας δυναμικά όσα ήθελα ή με ενοχλούσαν, χωρίς να τσακώνομαι, αλλά και χωρίς να καταπιέζομαι», μου περιγράφει η φίλη μου η Μαρίνα, που γνώρισε, κατανόησε και τελικά δάμασε το θυμό της. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε κι όλοι εμείς, κυρίως μαθαίνοντας να
διαχειριζόμαστε το θυμό μας, αλλά και να τον μετατρέπουμε σε δίκαιη διεκδίκηση.

Θυμός: είναι φυσιολογικός;
Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, που μπορεί να αποδειχτεί και βοηθητικό, κυρίως επειδή μας κινητοποιεί όταν αδικούμαστε. Μια «ποσότητα» θυμού, δηλαδή, είναι χρήσιμη για την επιβίωσή μας. Ωστόσο, πρέπει να προσέχουμε, επειδή ο θυμός ξεκινά από τον απλό εκνευρισμό και μπορεί να φτάσει στην τεράστια οργή, που -ειδικά όταν είναι συνεχής- είναι δυσλειτουργική, αλλά και επικίνδυνη.

Η εκτόνωση ωφελεί την υγεία
Ο καταπιεσμένος αλλά και, αντίθετα, ο με οργή εκπεφρασμένος θυμός σχετίζονται σε μακροχρόνια βάση με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, με καρδιαγγειακά προβλήματα, αλλά και με άλλα, πολύ λιγότερο προφανή, όπως είναι η δυσκολότερη επούλωση των πληγών όσων θυμώνουν πολύ. Αυτό συμβαίνει επειδή, όποτε οργιζόμαστε, ειδικά όταν αυτό διαρκεί, στρεσάρουμε τον οργανισμό μας, αλλά και αντίστοιχα η μακροχρόνια καταπίεση του θυμού μάς φθείρει σιγά-σιγά, όπως και το άγχος όταν είναι χρόνιο. Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με έρευνα του τμήματος Δημόσιας Υγείας και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, φαίνεται ότι οι άνθρωποι που εξωτερικεύουν το θυμό τους, με το σωστό τρόπο πάντα, έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν προβλήματα υγείας, ενώ παράλληλα παρατείνουν το προσδόκιμο ζωής τους, σε αντίθεση με εκείνους που καταπιέζουν τα συναισθήματά τους.

Στα άκρα
Αφού ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, είναι προφανές ότι τόσο η καταπίεσή του όσο και η υπερβολική έκφρασή του (η οργή), ειδικά όταν μας συμβαίνουν για μεγάλο διάστημα, υποδηλώνουν κάποια δυσλειτουργία. Το πώς και το πόσο θυμώνουμε έχει να κάνει με τα στερεότυπα, τα πρότυπα και τους κανόνες που συνήθως μαθαίνουμε από την οικογένεια (τους γονείς όταν είμαστε παιδιά ή το σύντροφο αργότερα), το σχολείο, το περιβάλλον ή και την κοινωνία στην οποία ζούμε. Ας πάρουμε, όμως, τα δύο άκρα:

Ηφαίστειο σε αδράνεια!
Υπάρχουν ορισμένοι άνθρωποι που φαίνονται να μη θυμώνουν καθόλου. Αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει πραγματικά, καθώς πιθανότατα θυμώνουν αλλά δεν το εκφράζουν. Αντίθετα, καταπιέζουν και συσσωρεύουν το θυμό τους, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να ξεσπάνε ή, διαφορετικά, να διακόπτουν -χωρίς εξήγηση- τη σχέση με αυτούς που τους ενοχλούν. Γιατί καταπιέζουν τόσο το θυμό τους; Για διάφορους λόγους, όπως για παράδειγμα επειδή θεωρούν ότι δεν έχουν το δικαίωμα να θυμώσουν, επειδή οι άλλοι είναι ανώτεροι, επειδή δεν είναι ευγενικό ή αξιοπρεπές, επειδή ο θυμός είναι ένα κατώτερο συναίσθημα, επειδή θέλουν να είναι υποχωρητικοί για να γίνονται αρεστοί, επειδή οι άλλοι δεν πρόκειται να τους καταλάβουν κ.ά.

Ηφαίστειο σωστό!
Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι άνθρωποι θυμώνουν πάρα πολύ εύκολα και εκρήγνυνται συνέχεια. Συχνά αυτό οφείλεται στο ότι έχουν πολλούς προσωπικούς, αυστηρούς και άκαμπτους κανόνες και εκνευρίζονται φοβερά όταν οι άλλοι τούς παραβιάζουν, ακόμα και χωρίς πρόθεση. Επίσης, δεν είναι απίθανο να είναι εύθικτοι και να θεωρούν ότι οι άλλοι θέλουν να τους μειώσουν, να τους αδικήσουν, να τους εκμεταλλευτούν κλπ. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να συνυπάρχουν διαταραχή προσωπικότητας, βιολογικοί λόγοι (όπως συμβαίνει με τους συνεχώς οργισμένους εφήβους και τις ορμόνες τους), να έχει πέσει κάποιος θύμα κακοποίησης σε μικρή ηλικία (όχι απαραίτητα σωματικής, μπορεί και ψυχολογικής) ή αντίθετα να ήταν πολύ καταπιεσμένος μικρότερος και γι’ αυτό να βρίσκεται σήμερα συνέχεια σε οργή.

Πώς να εξωτερικεύουμε το θυμό μας
Διεκδικούµε, δεν φιλονικούµε
Το θυμό μας είναι καλό να τον εκφράζουμε, αλλά λειτουργικά. Αναπτύσσοντας, δηλαδή, μια διεκδικητική συμπεριφορά και αποφεύγοντας τα δύο άκρα: την παθητικότητα (την καταπίεση των συναισθημάτων και των αναγκών μας) και την επιθετικότητα (το ξέσπασμα). Το νόημα είναι, δηλαδή, με ήρεμο και αποτελεσματικό τρόπο να εκφράζουμε και να διεκδικούμε αυτό που θέλουμε.
Στην πράξη Αν, λόγου χάρη, μια γυναίκα ζητήσει από το σύντροφό της να της ψωνίσει από το σουπερμάρκετ κάποια πράγματα και αυτός δεν το κάνει, δεν είναι σκόπιμο αυτή να αντιδράσει παθητικά, σκεπτόμενη πως ο σύζυγός της δεν νοιάζεται γι’ αυτήν, δεν την αγαπάει, η σχέση τους δεν είναι καλή, δεν τη στηρίζει κλπ. Ούτε όμως και επιθετικά πρέπει να αντιδράσει, λέγοντάς του για παράδειγμα πως είναι αναίσθητος και δεν την υπολογίζει, πως τη θεωρεί υπηρέτριά του, πως αδιαφορεί πλήρως για το σπίτι και την οικογένειά του. Ο διεκδικητικός τρόπος θα είναι να του πει ότι ξέχασε αυτό που του ζήτησε, το πώς εκείνη ένιωσε και σκέφτηκε εξαιτίας αυτού και να τον παρακαλέσει να μην το ξανακάνει. Αντίθετα, δεν θα κερδίσει τίποτε με το να εξαπολύει κατηγορίες χρησιμοποιώντας υπερβολικές εκφράσεις και χαρακτηρισμούς. Θα καταφέρει μόνο να τον θυμώσει, να τον κάνει να αμυνθεί και πιθανώς να ενταθεί ο καβγάς τους. Αν παρ’ ελπίδα αυτό ξανασυμβεί, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να του ξαναμιλήσει με ήρεμο και
διεκδικητικό τρόπο και να συζητήσουν ψύχραιμα γιατί ξεχνάει αυτά που του ζητά.

Θέλει τρόπο
Γενικά, όταν θυμώνουμε, πρέπει να προσπαθούμε να μην επιρρίπτουμε ευθύνες: Να λέμε, δηλαδή, «Είμαι θυμωμένη» και όχι «Με θύμωσες», και επίσης να περιοριζόμαστε στο να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας και όχι τις ερμηνείες που -συχνά λανθασμένα- κάνουμε στο μυαλό μας, προσπαθώντας να καταλάβουμε πώς και γιατί σκέφτηκε ο άλλος, αποδίδοντάς του επιπλέον και κακή πρόθεση.
Στην πράξη Ας πάρουμε, για παράδειγμα, μια γυναίκα που τηλεφωνεί στο σύντροφό της και αυτός δεν σηκώνει το κινητό του. Είναι λανθασμένο εκείνη να γενικεύει και να σκέφτεται εσφαλμένα πως εκείνος δεν απαντά επειδή είναι με κάποιαν άλλη, δεν έχει διάθεση να της μιλήσει, δεν την αγαπά κλπ. Είναι προφανές ότι η γυναίκα αυτή δεν πρέπει να σκεφτεί έτσι, ωστόσο, αν δεν μπορέσει να το αποφύγει, καλό είναι να εκφράσει τους φόβους της (ως σκέψεις και όχι ως βεβαιότητα), ώστε να δώσει στο σύντροφό της την ευκαιρία να την καθησυχάσει και να τη διαβεβαιώσει ότι την αγαπά και ότι επρόκειτο για ένα τυχαίο περιστατικό. Το ιδανικό είναι να του πει πως στενοχωρήθηκε και ανησύχησε, και να μην ξεκινήσει να ερμηνεύει αυθαίρετα το ότι δεν σήκωσε το τηλέφωνό του πριν ακούσει και συζητήσει με το σύντροφό της.

Πάρτε το αλλιώς!
Με άλλα λόγια, χρήσιμες τεχνικές αυτοβοήθειας, για να είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε το θυμό μας, τον εαυτό μας, την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα:
➜ Να δείξουµε κατανόηση Κατ’ αρχάς, να λάβουμε υπόψη μας ότι η πρόθεση του άλλου δεν ήταν να μας βλάψει ή να μας μειώσει προσωπικά, και ότι απλώς έγινε ένα λάθος ή μια παρεξήγηση. Με αυτό τον τρόπο, σίγουρα θα νιώσουμε αμέσως λιγότερο θιγμένοι. Από την άλλη πλευρά, θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πώς σκέφτηκε και έδρασε ο άλλος, αν αναλογιστούμε ότι δεν έχουν όλοι τούς δικούς μας κανόνες.
➜ Να χαλαρώσουµε Χρησιμοποιώντας τη γιόγκα, το πιλάτες, τη μουσική, το διάβασμα ενός ωραίου βιβλίου ή ενός περιοδικού, τη φαντασία μας (με τη βοήθειά τους μπορούμε να «φύγουμε» από την κατάσταση και να ηρεμήσουμε, να κάνουμε ένα time out).
➜ Να εκτονωθούµε δηµιουργικά Κάτι δημιουργικό για να εκτονώσουμε το θυμό μας και να διοχετεύσουμε την ενεργητικότητά μας, για παράδειγμα το να αθληθούμε ή να ζωγραφίσουμε, μπορεί να μας βοηθήσει. Επίσης, μπορεί να αποδειχτούν βοηθητικές και δραστηριότητες λιγότερο δημιουργικές -που όμως βοηθούν στην εκτόνωση-, όπως για παράδειγμα το να παίξουμε ένα παιχνίδι στον υπολογιστή.
➜ Να κάνουµε ένα διάλειµµα Αν φύγουμε από αυτό που μας θυμώνει πριν απαντήσουμε, για παράδειγμα πηγαίνοντας μια βόλτα ή μετρώντας από μέσα μας μέχρι το δέκα, είναι βέβαιο ότι μετά από λίγο θα δούμε και θα αντιμετωπίσουμε τα πράγματα πιο ψύχραιμα.
➜ Να επιστρατεύσουµε το χιούµορ µας Είναι ένας πολύ έξυπνος τρόπος για να εκτονώσουμε εντάσεις και να εκφράσουμε ό,τι μας ενοχλεί. Έτσι, θα καταφέρουμε να μιλήσουμε χωρίς να κινδυνεύσουμε να φανούμε εριστικοί, κακοπροαίρετοι ή προκλητικοί.
➜ Να αποφεύγουµε ό,τι µας εκνευρίζει Είναι όμως μια λύση συχνά βραχυπρόθεσμη, γι’ αυτό καλό είναι να ασχοληθούμε με τη «συστηματική απευαισθητοποίηση» από αυτό που μας θυμώνει. Μπορούμε, λόγου χάρη, να εκθέτουμε τον εαυτό μας σε φανταστικές καταστάσεις που θα μας έκαναν να θυμώσουμε, για παράδειγμα τη συνάντηση με τον πρώην μας ή τον αντιπαθητικό συνάδελφό μας, και σιγά-σιγά να καταφέρουμε να τις απομυθοποιούμε.
➜ Να σκεφτούµε τα µειονεκτήµατα του ξεσπάσµατός µας Αφού εξωτερικεύσουμε την οργή μας, μετά συνειδητοποιούμε πως μπορεί ακόμα και να χάσουμε το δίκιο μας, νιώθουμε ενοχές γιατί λέμε πράγματα που δεν εννοούμε, απομονωνόμαστε, έχουμε κακή διάθεση ή ακόμα και κακή υγεία. Επίσης, διαπιστώνουμε ότι έτσι χάνουμε την αξιοπιστία μας ως άτομα, γιατί λειτουργούμε παρορμητικά, με αποτέλεσμα οι άλλοι να μη μας εμπιστεύονται κ.ά.
➜ Να επισκεφτούµε έναν ειδικό Συνήθως οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν στον ειδικό για το θυμό τους αλλά για άλλα προβλήματα, για παράδειγμα κακές σχέσεις με τους συναδέλφους τους, που όμως οφείλονται στο θυμό που καταπιέζουν ή εκφράζουν λανθασμένα. Κι όταν αυτό γίνεται, συνήθως άλλοι τούς έχουν παροτρύνει (π.χ. η οικογένεια, οι φίλοι, ο/η σύζυγος).

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΠΑΝΩΡΑΙΑ ΑΝΔΡΙΟΠΟΥΛΟΥ, ψυχολόγο – γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεύτρια και υποψήφια διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.